Met de opkomst van artificiële intelligentie (AI) openen zich nieuwe mogelijkheden om afscheid te nemen en om te gaan met verlies. Zo kunnen oude foto’s tot leven worden gewekt of kan je praten met een chatbot die lijkt op een overledene. Mooi, maar niet zonder risico’s.
Wat kan er vandaag al?
Dankzij AI kunnen nabestaanden een geliefde opnieuw zien of horen, als avatar (een digitale verschijning van een overledene) of een hologram, een stembot of een interactieve chatbot. De stem of het gezicht van een overledene wordt hierbij gekloond, het lijkt alsof je met wie er niet meer is aan het praten bent, en je krijgt ‘echte’ antwoorden. Daarnaast kan je foto’s ‘tot leven wekken’, zodat het lijkt alsof de overledene in een video beweegt of spreekt. Voor sommige nabestaanden biedt dat troost: het geeft de kans tot (virtueel) afscheid, tot het stellen van onuitgesproken vragen of het levend houden van herinneringen.
Voorzichtige interesse
De interesse in AI als steun bij het rouwen, groeit maar is nog steeds beperkt. Zo wijst de DELA-barometer, een bevraging bij zo’n 2.000 Belgen, op een matige interesse in het praten met een dierbare overledene via AI als mogelijke meerwaarde.
Waarom het waarde kan hebben
AI kan helpen bij het omgaan met verlies:
- Herinneringen levend houden, zeker wanneer afscheid nemen moeilijk of plots verliep;
- Een ‘laatste woorden’-moment creëren dat er eerder niet was;
- Rituelen persoonlijker maken, bijvoorbeeld via een videomontage met stem, beelden en muziek, een eerbetoon dat past bij wie iemand was.
Maar: de haken en ogen
DELA kijkt met een gezonde bezorgdheid naar de mogelijke valkuilen van ongebreidelde ‘grief tech’. AI-toepassingen kunnen de illusie wekken dat de overledene nog aanwezig is, waardoor het rouwen uitgesteld en uiteindelijk verzwaard wordt. Daarnaast rijzen praktische en emotionele vragen: wanneer zet je bijvoorbeeld een chatbot van een overledene uit? En creëer je dan geen tweede verlies? Vandaag zijn hierop nog geen duidelijke antwoorden.
‘AI kan troost bieden, maar rouwen blijft mensenwerk.’Ook privacy en ethiek vragen aandacht. Niet alleen het welzijn van nabestaanden telt; ook de wensen en rechten van de overledene zijn cruciaal. Welke gegevens (stem, video, foto’s, mails) mogen worden gebruikt? En gaf de overledene daar ooit toestemming voor? Zonder heldere spelregels dreigt zowel emotionele als morele schade.
Het DELA-standpunt: nood aan regels en een gedragscode
DELA pleit daarom voor voorzichtigheid én duidelijke regels. Rouwexperte Ann Costermans: “Technologische vooruitgang houd je niet tegen en kan waarde bieden, maar dan wel onder voorwaarden die misbruik en schade voorkomen. Daarom roepen we ethici, technologie- en privacy-experts én wetgevers op om snel richtlijnen en een gedragscode uit te werken, met bijzondere aandacht voor kwetsbare rouwenden en voor de voorafgaande toestemming van de overledene.” In afwachting daarvan raadt DELA aan om verstandig en spaarzaam met deze technieken om te gaan.
‘Niet alleen het welzijn van nabestaanden telt; ook de wensen en rechten van de overledene zijn cruciaal.’Wat betekent dit voor jou?
Overweeg je om AI te gebruiken in het herdenken van iemand? Denk dan aan:
- Waarom wil ik dit? Helpt het me vooruit, of stel ik hiermee het rouwen uit?
- Samen beslissen. Bespreek het met naasten of een professional.
- Weet wat er gebeurt. Wie ontwikkelt de dienst, wat gebeurt er met je gegevens, is er nazorg?
- Aanvulling, geen vervanging. Menselijk contact, rituelen en tijd blijven onmisbaar.
Hulpmiddel
Artificiële intelligentie brengt niemand terug. Het kan wél troosten, zolang het het rouwproces niet verstoort. Gebruik het als hulpmiddel, met duidelijke afspraken en met respect voor nabestaanden én de wensen van wie is overleden.
Meer weten? Ontdek het hier.