Rovina over de kracht van haar Reizigersfamilie
Vier identieke lijkwagens, een zee van bloemen, melodieën op gitaar en viool. Rovina Van Esch (35) toont hoe haar Reizigersroots spreken, én troosten.
Van drukkerij naar uitvaartzorg
Rovina werkt sinds zes jaar bij DELA. “Ik wist altijd al dat ik iets met mensen wilde doen,” vertelt ze. “Na elf jaar in een drukkerij en het overlijden van mijn moeder besloot ik: vanaf nu doe ik alleen nog wat ik écht wil. Toevallig zag ik een vacature bij DELA, en dat voelde meteen juist.”
Vandaag begeleidt ze families in één van de meest kwetsbare momenten van hun leven. “Ik verzorg opbaringen, ritten naar het crematorium en help bij gesprekken met nabestaanden. Elke overledene is anders, elke familie heeft haar eigen manier van afscheid nemen. Dat maakt het werk zo bijzonder.”
Een leven onderweg
Rovina komt uit een ‘Reizigers’-familie. “Vroeger trokken we rond en woonden we allemaal in woonwagens, vandaag wonen velen in huizen, maar het reizen zit in ons bloed. Vrijheid blijft heilig, zo hebben we bijna allemaal een mobilhome naast onze deur staan en trekken we er vaak op uit. We leven met respect voor elkaar, maar ieder kiest zijn eigen weg.”
‘We verbranden iets persoonlijks, zodat er een stukje mee naar boven gaat.’Samen waken, nooit alleen
Ook al is de dood soms nog een taboe, in Rovina’s cultuur is afscheid nemen een intens en warm gebeuren. “Niemand sterft alleen, er is altijd een hand, een stem, een aanwezigheid” zegt Rovina beslist. “Toen mijn moeder ziek was, waakten we dag en nacht bij haar. Ze overleed thuis, omringd door haar kinderen. Na het overlijden wordt er meestal buiten aan een vuur nog gewaakt tot na de begrafenis.”
Vroeger werd na een overlijden de woonwagen van de overledene verbrand, als symbool voor loslaten. “Dat doen we vandaag niet meer,” vertelt Rovina. “Maar we verbranden wel persoonlijke spullen, zoals kledij of sieraden. Zo gaat er symbolisch iets van die persoon ‘mee naar boven’.”
Ook respect voor wat iemand achterlaat blijft belangrijk. “De stoel van mijn moeder blijft leeg. Niemand gaat daar ooit op zitten. Dat is vanzelfsprekend in onze cultuur.”
Een afscheid vol bloemen en muziek
De uitvaart van Rovina’s moeder was indrukwekkend. “Ze was 54 en een geliefde vrouw. Bijna duizend mensen kwamen afscheid nemen, en nog eens honderden op de koffietafel nadien. Ze had gedroomd van een rouwstoet met paarden. De koets met paarden kwam echter te laat, dus werd het een stoet met vier identieke lijkwagens.”
Tijdens de stoet loopt de familie vaak mee. “Bloemen zijn er altijd in overvloed, dat is onze manier van liefde tonen. De kist van mijn moeder was ook volledig bedekt met bloemen. Bij aankomst aan de kerk, de meeste Reizigers zijn katholiek, wordt de kist op de schouders gedragen. Dat is een teken van respect. Iedereen wacht ook buiten tot de kist binnen is.”
De dienst werd geleid door een priester die de gemeenschap goed kent. “Hij komt vaak bij Reizigers over de vloer. Tijdens de dienst wordt er regelmatig muziek gespeeld, gitaar of viool, dat hoort bij onze traditie. Want muziek verbindt en verzacht.”
Een laatste rustplaats, anders dan anders
Wat minder traditioneel was, was de keuze voor crematie. “Reizigers worden meestal begraven,” legt Rovina uit. “De graven zijn rijk versierd, met betegelde wanden en vaak een zerk waarop een woonwagentafereel staat. We blijven ook altijd bij het graf tot de kist volledig begraven is, we laten onze doden niet alleen.”
Maar haar moeder koos bewust voor iets anders. “Ze wilde terug naar de natuur. Dat was haar uitdrukkelijke wens, en die hebben we gevolgd, ook al ging dat tegen de traditie in. Een deel van haar as hebben we uitgestrooid in Lourdes, een plek waar we als Reizigers vaak naartoe gaan om steun te vragen of uit dankbaarheid. Daar voelde het alsof ze thuiskwam.”
‘Niemand zal ooit op mama’s stoel zitten.'Rouw, maar ook leven
Vroeger duurde de rouwperiode zes weken, vertelt Rovina. “Rouwen betekent bij ons geen vlees eten, geen alcohol, geen afleiding zoals tv kijken of radio. Mama vroeg ons om ons verdriet tot aan haar begrafenis te tonen zodat we nadien ons leven konden hervatten. Dat typeert haar en eigenlijk ook onze cultuur: verdriet mag er zijn, maar het leven gaat verder. We vieren het leven samen, met familie en vrienden. Ouderen blijven bij ons, kinderen groeien op bij hun grootouders. Zo zorgen we voor elkaar.”
Herinnering en verbondenheid
Elke 1 en 2 november herdenkt de familie hun overledenen op de begraafplaats met kaarsen, bloemen en samenkomsten. “We plaatsen ook steeds foto’s van wie we missen tijdens familiefeesten, huwelijken en andere bijeenkomsten. Zo blijven onze overleden geliefden erbij. Herinnering is geen last, maar een manier om verbonden te blijven.”
Rovina glimlacht: “In onze cultuur draait het om herinnering, respect en samenzijn. Dat geldt eigenlijk voor iedereen, of je nu Reiziger bent of niet. Rouw is iets wat je samen draagt, en dat maakt het lichter.”
“Eenvoud geeft rust”: zo neemt Najat afscheid
Najat El Aïssat, Regio Manager Sales bij DELA, vertelt met haar kenmerkende warmte en helderheid over hoe moslims afscheid nemen: over de zachte laatste levensfase, de rituele wassing, het gebed en het herdenken met smeekbedes & daden. Daarbij staat ze ook stil bij wat je vandaag al kunt regelen om morgen met een gerust hart los te laten.
Waarom ik dit deel
Najat vertelt dat ze niet religieus is opgevoed: thuis draaide het vooral om studeren, werken, verantwoordelijkheid nemen en voor elkaar zorgen. Haar geloofsreis begon pas echt na de geboorte van haar jongste dochter, zegt ze. Wat één van de mooiste dagen had moeten worden, sloeg om in een nachtmerrie door een zeer zware bevalling. Ze ontsnapte ternauwernood aan de dood. “Toen ik later hoorde hoe uitzonderlijk het was dat ik dit had overleefd, voelde ik vooral dankbaarheid,” zegt Najat. Die ervaring bracht haar dichter bij haar geloof. “Wat ooit mijn grootste angstmoment was, is uitgegroeid tot mijn grootste bron van kracht en vertrouwen.”
Zacht naar het einde toe
Volgens Najat verloopt afscheid in haar cultuur eerder ingetogen en eenvoudig. Er is weinig plaats voor pracht of praal; de nadruk ligt op rust, stilte en gebed. Als het einde nadert, probeert de familie de sfeer warm te houden, geen angst of doemdenken, maar goede woorden, gebed en, waar nodig, vergeving. Wanneer iemand overlijdt, wordt het lichaam richting Mekka gelegd, sluit men zacht de ogen en legt men de armen naast het lichaam.
‘Eenvoud is geen gebrek, het is juist rijkdom.’Ons geloof: wat er volgt na het leven
Najat legt uit dat op het moment van overlijden de ziel het lichaam verlaat en door een engel wordt begeleid naar de barzakh, een tussentoestand tussen leven en eeuwigheid. Daar volgt een korte bevraging over geloof, het ‘kleine verhoor’. Wie zuiver heeft geleefd, rust in afwachting van de wederopstanding. Op de Dag des Oordeels wordt ieder mens ter verantwoording geroepen. Dat geloof in een hiernamaals schenkt troost, benadrukt ze: het leven stopt niet, maar gaat verder in een andere vorm, met hoop op het eeuwige paradijs.
De rituele dodenwassing: tederheid en respect
“In de islam verloopt alles met zorg en eenvoud,” zegt Najat. Idealiter vindt de rituele wassing nog dezelfde dag plaats. Vrouwen wassen vrouwen, mannen wassen mannen; bij kinderen kan het door beide. Daarna wordt het lichaam gewikkeld in naadloze, witte doeken, geen sieraden, geen opsmuk. Iedereen vertrekt gelijk; wie je was en wat je bezat blijft achter. Die eenvoud, zegt ze, “geeft rust”.
Gebed en begrafenis: waardig en verbonden
In de moskee volgt het begrafenisgebed. Nadien komt men samen voor een eenvoudige maaltijd om herinneringen te delen. De voorkeur gaat naar een snelle begrafenis, soms nog dezelfde dag. Het graf is sober, een naam, een geboortedatum en een sterfdatum. Bloemen of kaarsen horen er niet bij, legt Najat uit, omdat verering enkel voor Allah is. Veel moslims kiezen voor een begrafenis in het land van herkomst, zoals Marokko of Turkije, waar graven doorgaans blijvend zijn; dat eeuwige rustpunt geeft gemoedsrust, voor de overledene én voor de familie.
‘Rust vind je niet in grote woorden, maar in kleine gebaren.’Rouwen: verdriet delen is helen
De eerste drie dagen staan in het teken van samen zijn, zegt Najat. Mensen komen langs om hun medeleven te tonen; verdriet wordt gedeeld, niet verborgen. Voor weduwen geldt een rouwperiode van vier maanden en tien dagen, tijd voor rust, bezinning en gebed. Verdriet mag, maar in stilte, uit respect voor de overledene. Ook kinderen worden niet uitgesloten: afhankelijk van hun leeftijd kunnen ze groeten na de wassing of aanwezig zijn bij het gebed.
Herdenken met daden
Najat legt uit dat er niet alleen met woorden, maar ook met daden wordt herdacht. Sadaqa jariya betekent blijvende liefdadigheid die blijft doorwerken, ook na de dood, bijvoorbeeld boeken schenken, een goed doel financieren of kennis doorgeven. Verdriet omzetten in iets goeds is voor haar de mooiste manier van herinneren: zo blijft iemand verder leven in wat hij of zij heeft betekend.
Wat ik nu al geregeld heb, en waarom
Door haar werk weet Najat hoe belangrijk het is wensen tijdig vast te leggen, zeker voor moslims die snel, eenvoudig en waardig begraven willen worden volgens hun richtlijnen. Daarom bepaalt ze vandaag al wie aanwezig mag zijn bij de wassing, waar ze begraven wil worden en wie de praktische zaken mag opvolgen. “Het mooiste wat je kunt nalaten, is duidelijkheid. Zo blijft er bij je afscheid vooral ruimte voor wat echt telt: samen zijn, bidden en zacht loslaten.”
Lees hier meer over de verschillende rituelen omtrent sterven bij diverse culturen