.jpg&w=3840&q=75)
Hoe we met afscheid en rouw omgaan, is altijd anders geweest. Hier kijken we van waar rouwrituelen komen en hoe we door de eeuwen heen afscheid nemen en herdenken.
Rouwen: doodnormaal of niet?
Soms lijkt het wel alsof we vandaag niet meer mogen, durven of kunnen rouwen. Voor de buitenwereld houden we ons sterk, en vallen we het liefst niemand lastig. Was dit vroeger ook zo? Was rouwen toen wel doodnormaal? Of doen we het nu gewoon anders?
In het straatbeeld
Begin 1800 was rouwen grotendeels religieus geïnspireerd. De kerk speelde in België een grote rol, en rituelen zoals het aansteken van kaarsen, bidden en het lezen van religieuze teksten bepaalden de begrafenisceremonie en het latere rouwproces. Ook de meeste begraafplaatsen waren kerkelijk.
Wie iemand verloren had, liet dat ook zien. Zowat iedereen droeg na een overlijden rouwkledij. Het hoe en wat was geen vrije keuze, hiervoor bestonden strenge regels, voor zowel mannen als vrouwen. Die voor vrouwen waren wel een pak strikter.
Tot twee jaar lang
Voor mannen volstond het om drie maanden een zwart kostuum te dragen, daarna enkel een rouwband om arm en hoed. Een weduwe droeg een half jaar sobere zwarte kledij zonder juwelen, ongesluierd buitenshuis gaan mocht die periode niet. Nadien mocht ze eenvoudige sierraden dragen zoals een broche, dikwijls met haren van de overledene ingewerkt. Alles wat ze droeg of bij zich had, moest een rouwmerk krijgen, zo werden zakdoeken bijvoorbeeld afgezet met een zwarte rand. Pas twee jaar na het overlijden mocht ze opnieuw gekleed gaan zoals voordien.
Sommige families gebruikten tijdens de rouwperiode een heus rouwservies. Meestal van zwart aardewerk. Een kostbaar familiebezit dat van generatie op generatie werd doorgegeven.
Meestal overleed men die dagen thuis en werd men in de eigen woning opgebaard. De kist van de overledene werd door familie en buren door de straten gedragen in heuse rouwprocessies. Af en toe dook er een rouwkoets op.
Onbetaalbaar
Aan het begin van de 20ste eeuw bleven religieuze rouwrituelen belangrijk, maar ook burgerlijke begrafenissen en gemeentelijke begraafplaatsen -waar iedereen welkom was, ook ongelovigen- deden hun intrede.
Rouwkleding bleef populair, maar hoefde niet meer zo lang gedragen te worden. Na de Eerste Wereldoorlog wou men immers af van het lange rouwen. Het grote verlies aan mensenlevens tijdens de oorlog zou er anders voor zorgen dat het merendeel van de bevolking voor lange tijd in rouw zou zijn. Steeds meer vrouwen werkten intussen ook buitenshuis en konden daardoor niet maandenlang in het zwart gekleed gaan. De wereldwijde economische crisis van de jaren dertig zorgde er dan weer voor dat een rouwkledij voor veel mensen gewoonweg niet meer betaalbaar was.
“Hedendaagse rouwrituelen zijn misschien minder zichtbaar, maar zeker niet minder waardevol”Sterk geëvolueerd
Vanaf 1950 ging het snel. Religieuze rituelen werden minder belangrijk, meer wereldse of persoonlijk aangepaste rouwrituelen wonnen terrein. Burgerlijke begrafenissen kwamen steeds meer voor.
Rouwkledij wordt nog wel gedragen, maar meestal enkel tijdens de uitvaartceremonie. En men mag al eens iets gekleurds dragen. Wanneer bijvoorbeeld jonge mensen sterven, zien we vaak witte kledij.
Aangekomen in de 21ste eeuw, zien we dat de dood veel minder in het straatbeeld aanwezig is. Twee generaties geleden speelden kinderen naast de woonkamer waar hun oma of opa lag te sterven. Ze groeiden ermee op. Vandaag sterven de meeste mensen in het ziekenhuis, omringd door medisch personeel in plaats van familie of buren. Met de dood en rouw leren omgaan, is hierdoor minder vanzelfsprekend. Maar de nood aan meer hedendaagse en persoonlijke rouwrituelen groeide hierdoor wel.
Met een gouden randje
Die zoektocht leidt vandaag naar meer keuzes en flexibiliteit bij het uiten van rouw. Zo ontwierp Peter Callewaert een pin die mensen kunnen dragen om subtiel duidelijk te maken dat ze in een rouwproces zitten.
Peter Callewaert: “Je mag je verdriet tonen. En dan zal je hart een tijdje anders kleuren: zwart, wit en goud. Zwart staat voor die ene seconde dat het verdriet toeslaat of je onderweg opnieuw opschrikt. Wit is zoals hoop veel groter. En gouden randjes beloven dat het beter wordt. Met de pin rouwend hart toon je je verdriet zoals lang geleden rouwende mensen in het zwart gekleed liepen.”
Peter Callewaert ontwierp een pin die je vandaag kan dragen om duidelijk te maken dat je aan het rouwen bent.
Dat is waartoe Lost & Co, de organisatie waarvan Peter ambassadeur is en waaraan de opbrengst van de pins geschonken wordt, uitnodigt en daarbij ondersteuning biedt. “Verdriet hoeft niet weggestoken of – soms pijnlijk letterlijk – uit te weg gegaan te worden. Het mag én wil gezien worden. Tegelijk wil de pin een uitnodiging zijn om in je eigen omgeving rouwgesprekken aan te gaan, te verwelkomen en als rouwende zelf om die gesprekken te vragen. Om daarna opgelucht, verlicht – het Franse soulagé is daar zo’n mooi woord voor – weer verder te kunnen.”
Meer persoonlijk
Persoonlijke gedenkdiensten en herdenkingsbijeenkomsten waar het voorbije leven van wie er niet meer is, herdacht wordt, komen ook steeds vaker voor. Familie en vrienden kiezen vooraf samen foto’s en muziek en maken zelf bloemstukken of een schilderij. Eigengemaakte t-shirts met een tekening gemaakt door de overledene, vervangen de vroegere rouwkledij. Intussen duiken ook herdenkingsbanken op in de natuur, lichtjeswandelingen en troostconcerten worden georganiseerd en ieder jaar bakken we nu zelf tantes pannenkoeken en proeven we de mooie herinneringen opnieuw.
Zo wordt rouwen vandaag eigentijds. Anders dan bij onze voorouders, maar steeds nog met hetzelfde doel: samen de draad van het leven opnieuw opnemen.