In UITGESPROKEN nemen we tijd voor een goed gesprek. Over wat mensen voor elkaar kunnen betekenen, over belangrijke gebeurtenissen in het leven of over wat coöperatie DELA voor jou kan betekenen.
Herinneringen: onze mooiste troost bij verlies
Praten, herinneringen delen, verhalen vertellen, kan ons helpen om wie er niet meer is, dichtbij te houden. Waarom dit belangrijk is en hoe we dit op verschillende manieren kunnen doen, vroegen we aan rouwexperte Uus Knops en uitvaartondernemer Eric Schellebroodt.
Herinneren, hoe werkt dat?
Hoe je herinnert, is voor iedereen anders. De rol die onze hersenen hierin spelen, geldt echter voor iedereen.
Ons brein maakt voortdurend keuzes, zegt professor Neurologie Steven Laureys in ‘Ons briljante brein’. “Je kunt nu eenmaal niet alles onthouden, dat zou te veel zijn voor onze hersenen. Eigenlijk maakt ons brein voortdurend de keuze: wat wil ik bewaren en wat niet? Wat is voor mij belangrijk? Emoties spelen daarbij een grote rol. De sterkste en meest gedetailleerde herinneringen over je eigen leven zijn vaak emotionele gebeurtenissen, zoals een bevalling, een trouwdag of een overlijden. Die zijn meestal helderder en hebben meer details dan onze herinneringen rond ‘neutrale’ gebeurtenissen. Ook momenten waarop je te horen krijgt over een wereldschokkende gebeurtenis, zoals de aanslagen op de Twin Towers, staan meestal scherp in ons geheugen gegrift.”
Actieve hersencellen
Wanneer een herinnering wordt gevormd, worden specifieke hersencellen geactiveerd. Diezelfde hersencellen worden opnieuw geactiveerd wanneer de herinnering wordt opgeroepen, waardoor bepaalde verbindingen versterken en de herinnering in het geheugen wordt geprent. Emoties geven hierbij een extra duwtje. Gebeurtenissen die onze emoties hebben geraakt, of ze nu positief of negatief zijn, gaan we beter kunnen herinneren dan gebeurtenissen waarbij we niets voelden.
Interessante prikkels scoren beter
De hippocampus, beter gekend als het ‘zeepaardje’ omwille van zijn herkenbare vorm, is heel belangrijk voor het opslaan van nieuwe herinneringen. Of deze al dan niet opgeslagen worden, wordt dan weer bepaald door het waar, wat, waarom en hoe van een gebeurtenis. Enkel prikkels die interessant of belangrijk genoeg zijn, zullen worden opgeslagen in het langetermijngeheugen, andere dan weer niet.
Geuren roepen sterkste herinneringen op
Geuren zorgen voor de grootste prikkeling van ons geheugen. Denk maar aan de sigarenrook van je opa, de geur van gras die je aan je kinderjaren doet denken of die heerlijke dampen uit de pruttelende pot stoofvlees van je oma. We herkennen deze omdat het hersendeel waar geuren worden verwerkt aan het emotiecentrum van het brein grenst. En dat centrum reageert wanneer een bekende lucht je neus binnendringt. Zo activeren geuren die mensen kennen uit hun jeugd dit emotiecentrum veel sterker dan pakweg foto’s die ook herinneringen opriepen.
Uit de oertijd
Reuk is dan ook een zeer oud zintuig, een overblijfsel uit de oertijd, weet Rick Schifferstein, onderzoeker aan de TU Delft (Nederland). "We zien dat bij dieren nog altijd, bij het verkennen van hun omgeving vertrouwen ze bijna allemaal heel sterk op geuren. Ook onze voorouders gebruikten waarschijnlijk vaak hun neus om vast te stellen of een gebied veilig was. Die informatie sloegen ze op in hun brein. Daarom brengen we bepaalde geuren onbewust nog steeds heel snel in verband met situaties uit het verleden die we onprettig of juist heel fijn vonden."
Als psychiater en rouwexperte weet Uus Knops als geen ander hoe belangrijk herinneringen in een mensenleven kunnen zijn. Herinneringen zijn dan ook een prachtig geschenk. Na iemands overlijden kan je er geen nieuwe meer maken, maar je kan er wel nog krijgen. Die herinneringen cadeau krijgen, gezien worden in je verdriet en de zorgzaamheid voelen van anderen die jou die herinneringen schenken, dat werkt enorm troostend.
Verdriet mag bestaan
Vroeger wensten we steeds ‘Sterkte’ wanneer er iemand overleed. Vandaag proberen we dat toch anders te doen, weet Uus. “Waarom zou je per se sterk moeten zijn op een moment van intens verdriet? Erken verdriet, weet dat het mag bestaan. Mee in het hoofd en het hart kruipen van wie treurt, dat is echt mee-leven.” Herinneringen doorgeven is daarom van groot belang.
“Bij een overlijden is het heel belangrijk om herinneringen te delen. Schrijf deze op een kaartje, zo laat je echt voelen dat je meeleeft. Ooit las ik een Instagram-post van iemand wiens moeder meer dan vijftien jaar geleden gestorven was. Het bericht dat haar tot hiertoe het meeste bijbleef, was een kaartje van haar oom met een leuke anekdote over haar moeder erop, iets van lang geleden, voor zij zelf geboren was. Een herinnering delen, vraagt een kleine moeite, maar het is een ontzettend groot cadeau.”
Wist je dat…?
Door namen te blijven noemen van wie er niet meer is. Door herinneringen op te blijven halen en te delen met elkaar. Zo houden we wie er fysiek niet meer is, dichtbij.
“Na een tijd vervagen herinneringen. Het is daarom goed om elkaar verhalen te vertellen over de overledene. ‘Wist jij dat hij ooit… ?’, ‘Weet je wat ze toen zei?’, zulke dingen. Op die manier blijft het beeld van hoe iemand was concreet. Het wordt zelfs completer door verschillende verhalen te combineren. Al die verhalen geven vorm aan wie je mist.”
Blijven herinneren
Het blijven herinneren is dus voor Uus van groot belang. Zo schreef ze na het overlijden van haar broer ‘Casper – een rouwboek’, een aangrijpende getuigenis over de zoektocht naar hem. “Casper verdween met een vriend tijdens een trektocht in Venezuela, zes maanden later werd hij gevonden. In het begin van het boek haal ik herinneringen op aan de jeugd van Casper. En komen de voorbereidingen van de reis naar Venezuela ter sprake. En toen hij vijf jaar overleden was, stuurde ik een mail naar zijn vrienden om te vragen op welke manier Casper nog aanwezig was in hun leven, welke herinneringen voor hen stand hielden. Dat alles gaf en geeft me veel troost. Want zoals je een touwtje gebruikt om een ballon niet weg te laten vliegen, zo ook zijn herinneringen: ze houden wie vervliegt dichtbij. Herinneringen zijn een belangrijke manier om wie er niet meer is, nog onder ons te houden, aanwezig te houden, om te voelen wat die persoon betekent. Het is als een glimp opvangen van diens aanwezigheid.”
"Iedereen heeft er behoefte aan om te herdenken"
Hoe belangrijk zijn je herinneringen en hoe gedenk je een dierbare overledene? We vroegen het aan Eric Schellebroodt, begrafenisondernemer bij Dubois-Tanier in Wanze, een DELA uitvaartcentrum.
Hoe belangrijk zijn herinneringen volgens jou?
Eric: "Ik denk dat dat voor iedereen anders is, er bestaan geen ‘richtlijnen’. Sommige mensen voelen een sterke behoefte om iemand te herdenken via iets tastbaars waardoor ze zich verbonden voelen met wie er niet meer is. Andere herinneren zich liever momenten die ze samen beleefden, vakantieherinneringen, vrolijke momenten… Maar iedereen heeft wel de behoefte om herinneringen aan iemand op te halen, er voor zichzelf te creëren. Het helpt bij het rouwproces. Het stelt je in staat om los te laten en de draad van het leven terug op te pikken. Het is een manier om terug te blikken op de goede tijden."
Hoe kunnen die herinneringen eruit zien?
Eric: "Thuis foto’s ophangen, tastbare herinneringen zorgvuldig bewaren in je portefeuille, een haarlok, een ring die je draagt… In ons uitvaartcentrum hebben we levensbomen waarin de naam van de overledene op een gedenkplaatje staat dat in de boom wordt opgehangen. Na een jaar komt de familie dat plaatje ophalen, gekoppeld aan een kleine plechtigheid. Er zijn ook herdenkingsbossen, plekken middenin de natuur waar mensen samenkomen om er herinneringen op te halen. Herinneringen kunnen dus vele vormen aannemen."
Herinneringen zijn zeker niet triest?
Eric: "Oh nee, helemaal niet. Zowel op een uitvaart als op eender welk moment kan je mooie herinneringen creëren. Belangrijk is wel dat deze passen bij de persoonlijkheid van de overledene en de familie. We hebben al gehad dat nabestaanden tijdens en na de uitvaart een toost uitbrengen, anekdotes vertellen, hartelijk lachen terwijl ze herinneringen ophalen. Iedereen creëert zijn eigen herinneringen en iedereen moet zelf kiezen hoe deze te gebruiken of aan te voelen. Volgens mij is dat de beste manier om een geliefde te gedenken en hem of haar dagelijks te laten ‘verder leven’."